Od Boginje majke do kulta Boginje Dijane - Drugi deo
 |
| Ilustracija: Anđela Đermanović |
U
keltskoj mitologiji, Dea Matrona (Božanska Majka Boginja) beaše najuzvišenija
boginja kontinentalnih Kelta. Poznata je još pod imenima Modron, Matres,
Matrones, Matera (Ma – Terra: Majka Zemlja). Gali su je slavili kao boginju
zaštitnicu reka, što nas dovodi do još jednog njenog epiteta poznatog kod
ostrvskih kelta, a to je Danu, Dana, Danona (Danona – Matrona), Dunav. Kelti su
upoznavši se sa ovim kultom od strane starosedelace evrope, te stare narode
nazvali Tuata de Danan – Narod Boginje Dane (Darod Dunava). U mnogim delovima evrope je bila
obožavana kao trostruka boginja, i na osnovu toga zvali su je Deae Matres (Deae
Matronaes), sa širokim dijapazonom epiteta koji su joj se pripisivali. Od
istoka ka zapadu ova trostruka priroda bila je poznata širom evrope, i to ne
samo kod kelta i drugio narodi su je štovali pod različitim imenima: Fates,
Norne, Furie, Hekata...
Galski teonim Matr-on-a u bukvalnom
prevodu znači „Velika Majka“. U vels su je nayivali Modron, što je
najverovatnije prototip Morigan odnosno Morgane u kasnijoj Arturijanskoj
legendi. Epiteti morigan skoro u potpunosti odgovaraju Tračanskoj Bendis –
Hekati, odnosno Slovenskoj Mori. Legenda se odnosi više na njenog sina Mabona
odnosno Maponosa, koji u srednjem veku postaje Mordred. U nekim
interpretacijama jasno se vidi njena povezanost sa kultom žetve i plodnosti šti
je skoro u potpunosti postavlja lice u lice sa Kibelom i Danu.
Matres
(„Majke“,
„Matrone“ - Dadilje) ili Matere su bile boginje koje su se pojavljivanje u
grupi od tri, i poštovane su među keltima, ali kasnije beahu prihvaćene i od
strane Rimljana. Njihov kult bio je posebno omiljen kod Rimskih legionara. Na
spomenicima bile su prikazivane kao tri žene, ređe dve ili jedna, sa rogom
izobilja, korpom sa plodovima i detetom na grudima. Matere personifikuju ideju
materinstva i sveoštu životnu snagu prirode, a njihov kult je povezivan sa
mnogim rekama i izvorima (što nas opet vraća na najveću Evropsku reku Dunav).
Zbog najranije povezanosti ovih božanstava sa Fatama ili Suđajama, verovalo se
da ove boginje upravo određuju sudbinu pojedinca ili čitavog naroda. Kult
Matere predstavlja utrostručenu prirodu Velike Majke. Na osnovu nekih natpisa i
ostataka kulta kod Viminacijuma, veruje se da je baš u blizini tog antičkog
grada nekada bio hram Matera.
Dana ili Danu
bila je majka Boginja u Irskoj mitologiji (poznata kao majka naroda Tuata de
Dana), u suštini narod koji je naseljavao evropu pre dolaska indoevropljana, i
samim tim prvih kelta koji su po svemu sudeći preuzeli religiju starosedelaca.
Mnogi lingvisti msatraju da je Danu teonim proto-indo-evropskog porekla, i
smatra se da je ime povezano sa boginjom vode, odnosno reke. Danu je takodje
boginja koja se pojavljuje u Rigvedi kao boginja voda, a u Avesti u suštini i
predstavlja reku. Nosioci njenog imena su svakako reke Dnjepr i Danubius
(Dunav). Kraća forma ove istočnjačke boginje je i reč Da. Ovaj izraz je
preživeo u grčkoj boginji Dametri (Demetra – „Majka Da“) koja je bila
povezivana sa vodom više puta. U proto-indo-evropskom jeziku danu znači reka.
Da je takođe slovenska potvrdna rečca. Irske forme njenog imena su Danu,
Danain, Danann. Irska Danu nije identična sa onom Rigvedskom Danu, već pre sa
proto-keltskom Danonom koja sadrži sufiks on, koji se kojavljuje još i kod
Matrona, Katona (Kotys – tračansko ime Kibele), Kanona (Kan – protokeltko ime
za Majku – Bal Kan – Velika Majka).
Još jedna keltska boginja,
kontinentalnog porekla, koja odgovara ovom kultu je Belisima. Belisima, Bela, beaše žena boga Belunosa (Belboga), i
bila je poštovana kao boginja reka, vatre, zanata i svetlosti, čije epitete
možemo povezati sa boginjom Hekatom – Artemidom. Najverovatnije da su je u
britaniji poštovali kao trostruku boginju vatre Brigit. Predpostavlja se da ovo
ime nije originalno već da je derivat latinske reči Bella – Lepa, a često se
pojavljuju imena ove boginje kao Belisame, Belisama, Balsamae, Bal (Snažna,
Jaka, Velika).
Arhaični kult, odnosno inspiracija
Bardova, poziva ovu boginju imenom „Bela
Boginja“. Bela Boginja postaje epitet i Danu, i Morrigan, njen lik se još
jednom predstavlja u liku boginje plodnosti Sheila na Gig, čiji se simboli mogu
videti na katedralama širom evrope, ali svakako najstariji prikaz je
onaj iz lepenskog vira.
Svi epiteti koje smo nabrojali svakako
ukazuju na njeno Balkansko poreklo, njenu povezanost sa Kibelom i Hekatom, kao
i starost njenog kulta. Sveto trojstvo antičke evrope, zasigurno predstavljaju
boginje koje su neki narodi zvali Kibela i Hekata, ali ostaje još pitanje ko je
ona treća boginja. Hekatinu trojnost čine Hekata u podzemlju, Artemida na
zemlji i Selena na nebu. U drugim mitovima koji su još bliži govori se o
boginji majci Demetri, kraljici podzemnog sveta Persefoni i njenoj sestri,
boginji svetlosti Despioni. Kod tračana poznate su boginje Kotis i Bendis
(Kibela i Hekata), ko je onda treća boginja u trojstvu, ostaje nam da uđemo
dublje u istraživanje, svakako znamo da ona postoji. Kult Dea Matrone dokazuje
poštovanje najstarijeg kulta u evropi, poreklom iz srca Balkana.
Dragoslav Srejović u svom delu
„Iliri i Tračani o staro balkanskim plemenima“ na osnovu antičke građe i
arheoloških istraživanja daje nam uvid u religiju ova dva najzagonetnija naroda
koja su živela na prostoru Balkanskog poluostrva. Srejović u svom radu osvrće
na religiju Tračana i daje nam uvid u dva
dobro poznata ženska božanstva koja su u V veku pre nove ere uvedena u
grčki pantenon – boginja Bendidu i
boginja Kotito. Tračanke su boginji Bendidi prinosile žrtve obvijenu pšeničnom
slamom, a u njenu čast svetkovan je praznik koji se ssastojao od procesije,
konjičkih trka sa buktinjama i noćnih orgija. U kultu boginje Kotito, takođe
orgijastičkog karaktera, muškarci su oblačili ženske haljine. Srejović dalje u
svom radu daje opise religije nekih starobalkanskih plemena. Dačani su na
osnovu arheoloških nalaza pretpostavlja se da su poštovali jednu boginju sličnu Hestiji, dok su pod
uticajem Tračana prihvatili kult boginje Bendid. Na osnovu natpisa i figuralnih
predstava iz rimske epohe može se zaključiti da je izvestan broj dačkih
božanstava i heroja u to vreme poštovan pod imenom Liber Patera, Herkula Inviktusa, Silvana ili Dijana Melifiks.
Zavetni reljefi da je posebno bio popularan mistični kult takozvanih
Podunavskih konjanika. Taj kult posvedočen, olovnim, kamenim ili keramičkim
ikonama, na kojima je u središtu prikazana boginja sa jednim ili češće dva
konjanika koji gaze ljudsku figuru ili ribu. Na osnovu pratećih ikonografskih
detalja (žrtvbovanje ovna ritualna gozba, poprsja Sola i Lune) može se
zaključiti da je kult Podunavskih konjanika nastao pod jakim uticajem
mitraizma odnosno Dioskura i Kabiara. Ilirska religija podrazumeva religijska
shvatanja i rituale indoevropskih plemenakoja su u prvom milenijumu pre nove
ere naseljavala jugozapadne delove Balkanskog poluostrva. Izvori za ilirsku
religiju jako su oskudni. Figure bika, divljeg vepra ribe i ptice pokazuju da
su te životinje imale određenu ulogu u verovanjima o svetu mrtvih i podzemnim silama kod Ilira. Na području
Dalmata veoma su česti zavetni spomenici posvećeni Silvanu i Dijani na kojima je taj božanski par predstavljan u
društvu ninfi.[1]
Najveći stvaraoci evropskih mitova bili su antički Grci, Atinski filozof Platon je oko 400.godine pre nove ere skovao reč mitologija, kako bi napravi razliku između maštovitih objašnjena božanskih dela i činjeničnih opisa događaja. Platon je prepoznao moć koja leći u mitu i upozorio je svoje sledbenike da se čuvaju njegovog zavodljivog šarma. Snaga grčke mitologije, kaoiI svih živih tradicija leži u njenoj kolektivnoj prirodi. Rimljani nisu bili ništa manje impresionirani dometom i interesovanjima grčke mitologije. Zapravo, prisvojili su njihovu trgovinu na veliko, a mnoga od svojih italskih božanstava indentifikovali su sa onima iz grčkog pantenona, čak su usvojili i ona boćanstva koja nisu imali stvarni ekvivalent. Osvrnuću se samo na ženska božanstva i mitove iz grčkog i rimskog pantenona u koji odgovaraju našoj Muma Paduri.
Artemida – devičanska boginja divljine,
uvek se odupirala ljubavi ili pažnji od muškaraca, bila je nalik na staro
boćanstvo koje su Grci poštovali kao boginju divljine. U njenom kultu mogu se
još pronaći tragovi ljudske žrtve. Artemida je više od svega volela da tumara
planinama zajedno sa ninfama. Boginju je vređala svaka vrsta upada na njen
teren, ili bio kakvu štetu učinjenu njenim omiljenim životinjama. Zbog ubistva
jelena koji je bio Artemidina sveta životinja, nasukala je flotu kralja
Agamemnona, samo je oboćanje da će kralj žrtvovati svoju kći Ifigeniju bilo
dovoljno da umilostivi boginju. Još jedan smrtnik koga je boginja Artemida
kaznila bio je Akatajon, dok je lovio naišao je na boginju dok se kupa, ona ga
je pretvorila u jelena, a njegovi sopstveni psi su ga lovili i jurili dok ga
nisu stigli i rastrgli. Rimljani su je
često poistovećivali sa boginjom Dijanom koja je takođe bila boginja svetlosti
i divljine.
Demetra – grčka boginja biljnog sveta i
plodnosti njen rimski ekvivalent bila je Cerera
ona je bila naročito povezana sa žitom. Demetra je posedovala misteriozne moći
rasta i oživljavanja, bila je centar važnog kulta u Eleusini, jućno od Atine
gde su godišnji obredi u njenu čast kao i čast njene kćeri Persefone proslavljani u jesen.
Dafne - je u grčkoj mitologiji
opisana kao kćer rečnog boga Peneja, bila je po mnogu čemu slična sa boginjom
Artemidom, ona je takođe poput Artemide bila devica.
Eoja – krilata boginja zore,
predstavljena je kao kočijaš koji vozi preko neba pre izlaska sunca, dok ga
vuku njeni konji Sjajni i Svetlost. Eoja se često zaljubljivala u mlade
muškarce uključujići i Titona sina kralja Troje i zamolila Zevsa da ga učini
besmrtnim ali je zaboravila da traći i večnu mladost od Zevsa za Titona, prema
jednoj verziji mita Titon je posta cvrčak.
Furija – u rimsko mitologiji boginja
kazne, bila je predstavljena sa bičom i kopljem u ruci – oruđa njene osvete.
Furije su bez milosti proganjale u životu i u smrti sve one koji su činili zlo.
Nekada su predstavljene sa krilima što simbolizuje brzinu njihove osvete.
Gaja – velika majka zemlja, koja je
izronila iz prvobitnog haosa i rodila Urana boga neba, koji je bio njen sin i
muž.
Hera – boginja neba ali i „boginja majka“ koju su
Grci verovatno nasledili od ranijih naseljenika Arga, koji je bio najveći grad
na Peleponezu, bila je Zevsova žena sa kojim je bila u neprestanim sukobima
zbog njegovog neverstva. Njene predstave
na kojima je krunisana dijademamam i velom simbolišu njen status kao Zevsove
žene. Na vrhu njenog skiptra nalazi se kukavica, posvećena njoj kao vesnik
proleća i doba uu kojem se ona udala za Zevsa.
Junona – rimska boginja neba, pratila
je svaku ženu kroz život od rođenja do smrti, Junona je rimski ekvivalent Here,
povezivana je sa grčkom boginjom porođaja Ejletijom.
Harpije – boginje oluje, sejale su
strah kao lopovi i kvaritelji, besnele su bojnim poljima, odnosile slabe i
ranjene ili su krale decu bez upozorenja. Prvobitno predstavljane kao krilate
boginje, kasnije kao poluptice poludevojke i zli duhovi.
Flora – boginja cveća u čiju se čast
svake godine priređivale Floralije, svečanost na kojima su se ljudi ukrašavali
cvećem.
Venera – rimski pandan Afrodite grčke
boginje ljubavi. U početku bila je boginja koja je bila vezana za ratarstvo,
ali kada je poistovećena sa Afroditom preuzela je aktivniju ulogu u rimskoj
mitologiji.
Vesta – rimski padan Hestije grčke
boginje ogništa. Vesta je slavljena kao čuvar kućnog ognjišta i kao
personifikacija ceremonijalnog plamena. Ceremonije u njenu čast izvodile su
vestalke – mlade devojke, device iz plemićkih porodica. [2]
Vladimr D. Mihajlović u svom radu “Dea Dardanica pre – rimska boginja ili
rimska imperijlna tvorevina?”,
objašnjava kako su mitovi drevnih naroda i prastanovnika Balkana održali
tokom rimske imperije i sačuvani u našim narodnim verovanjima. U daljem tekstu
osloniću se na rad Vladimira D. Mihajlovića koji nam daje uvid u verovanja i
kultove Balkana na osnovu arheoloških istraživanja arheoloških ostataka.
Od početka razvoja
protoistorijskih (gvozdenodopskih) i antičkih studija u Srbiji, takozvano
domorodačko stanovništvo centralnog Balkana bilo je posmatrano u ključu
etničkog determinizma. Konceptualizujući antičke nazive za „varvarske”
populacije kao imena plemenskih tvorevina, domaći istraživači su ih razumevali
kao etničke skupine, odnosno narode protoantičkog i antičkog doba na Balkanu
(Vasić 1895, 1911; Vulić 1901, 1907, 1910, 1926; Budimir 1929, 1930). Tako su
Dardanci, Tribali, Skordisci, Mezi itd., čija su se imena javljala u antičkim
literarnim i epigrafskim vrelima, neizostavno razumevana slično modernim
nacijama. To je u suštini značilo da se za svako od ovih imena pretpostavljaju,
a u istorijskoj i arheološkoj građi potom i „pronalaze”, karakteristike koje su
ih činile posebnim etno-plemenskim grupacijama. Podaci iz pisanih izvora (o
načinu života, ratovanja, običajima, rasprostranjenosti i sl.) i specifičnosti
arheološkog materijala (npr. latenska keramika, Mramorački pojasevi, način
sahranjivanja) tretirani su kao pokazatelji kulturnih sličnosti ili razlika,
pomoću kojih su se nastojale odrediti i granice pojedinačnih plemena. Ovakvim
postupkom u savremenim interpretacijama stvoreno je mišljenje o postojanju tzv.
paleobalkanskih plemena, od kojih je svako razumevano kao posebna
etno-plemenska grupacija, različita od drugih po jeziku, kulturi, običajima, teritoriji,
specifičnim artefaktima itd. Poznavanje antičkih kultova može korisno da
posluži pri proučavanju naših narodnih verovanja.
„Antičko
doba u našoj zemlji neposredan je nastavak praistoriskog, te su I antički
stanovnici naše zemlje u nekoliko direktni potomci tog preistoriskog
stanovništva. Zbog toga moramo pretpostaviti da je njihova religija sačuvala i
elemente religije njihovih neposrednih praistorijskih predaka, pa da, prema
tome, poznajući religiju antičkih stanovnika naše zemlje, možemo donekle
upoznati I religiju njihovih preistoriskih prethodnika” (Marić 2003, 10).
Na osnovu epigrafskih podataka
Mihajlović u svom radu objašnjava sam kult odnosno ko su poštovaoci kulta, u
kom period nastaje, kako nastaje, ali i praksu rimske Imperije da stvara nove
kultove I boćanstva.
Prema arheološkim podacima sa
epigrafskih spomenika Mihajlovićev ukazuje da se poštovanje Dardanije javlja još
u II veka na šta upućuju epigrafski natpisi, ali iznosi i činjenicu da nema
osnova za tvrdnju da je boginja Daradanija postojala u prvoj polovini II
veka nove ere. U svakom slučaju, natpisi
posvećeni boginji Dardaniji hronološki su koncentrisani u prvoj polovini III
v., što može biti uputno za dalje razumevanje karaktera ovog kulta. Naime, iako
postoji mogućnost da je pomenuta vremenska odrednica posledica vrhunca upotrebe
spomeničko-epigrafske prakse u Carstvu upravo u ovo doba (Mihajlović 2012,
40–41, sa literaturom), podjednako je verovatno da kraj II i početak III v.
predstavlja vreme kada kult boginje Dardanije doživljava svoju punu
artikulaciju i obim poštovanja. Pod kojim okolnostima i kako se tačno to
odigralo za sada ostaje nepoznato, ali možda treba obratiti pažnju na mogućnost
da je proces bio povezan sa socio-političkim kontekstom pod dinastijom Severa,
što se pretpostavlja u slučaju stvaranja i promovisanja kulta Dea Brigantia, još jednog božanstva vezanog
za potprovincijski prostor I „plemensko” ime u Britaniji (Henig 1984, 200–203).
Navedena grupa natpisa pruža i kakav-takav uvid u socijalne profile ljudi koji
su poštovali boginju Dardaniju. Iako primećeno (Dobruna-Salihu 2012,218–219),
ostalo je nedovoljno istaknuto da sve posvete na kojima je data društvena
pozicija dedikanata potiču od ljudi koji su na neki način bili vezani za
upravljačke strukture Imperije. Mihajlović dalje u svom radu zaključuje da
boginju Daradniju možemo posmatrati kao
božanstvo koje je imalo kompetencije nad prostorom istoimene administrativne
jedinice, i koje je kao takvo bilo blisko asocirano sa imperijalnim činovničkim
aparatom, kao vrsta zvaničnog božanstva potprovincijske fiskalno-upravne celine
(v. Dušanić 1977a, 70, nap. 97). Uzimajući u obzir pretpostavljenu
eksteritiorijalnost rudničkih distrikata (Dušanić 1980, 40) i postojanje
teritorijalno-ekonomskog i pravno-administrativnog entiteta Dardanije još od I
v., ovakav zaključak zapravo ne treba da iznenađuje, ali isto tako ne treba
odbaciti da je boginja uživala poštovanje kod običnog stanovništava. Mihajlović
u svom tekstu na osnovu arheoloških nalaza
daje nam opis boginje Dardanike ali i objašnjava na koji način je Rimska
imperija sledila ikonografsku shemu vizuelne kulture.
Mihajlović ukazujući da je
boginja odevena u hiton i himation; da na glavi pokrivenoj velom nosi dijademu;
da je desna ruka oštećena (i stoga atribut koji se u njoj nalazio nije poznat),
dok u levoj ruci (uz grudi) nosi životinju koja je verovatno goveče; i da se
pored boginje nalazi žrtvenik na čijem vrhu stoji petao (Popović 2008, 32 i sl.
2). Drugi spomenik koji je pripisan Dea Dardanica je već pominjani fragment votivne ikone na kojoj se
razaznaje samo donji levi deo prikaza nekog ženskog božanstva, uz delimično
očuvano ime dedikanta – [Au]r(elius) Dardan(us) (br. 5). Usled ovakve očuvanosti ovaj
spomenik je od male koristi za bilo kakvu razradu pitanja ikonografije boginje
Dardanije. Treći artefakt je skulptura pronađena na Medijani kod Niša kojoj
nedostaje glava, a koja prikazuje ženu u dugoj haljini, u stojećem položaju,
koja u desnoj ruci drži goveče privijeno uz telo, a u levoj kesu, dok je glava
divljeg vepra sa labrisom na temenu prikazana pokraj njene leve noge (Popović
2008, 31–32, sa literaturom). A. Jovanović (1980) je pretpostavio da bi ova
statua mogla da predstavlja personifikaciju provincije Dardanije na osnovu
ikonografskih činilaca koji su protumačeni kao simboli prirodnih i ekonomskih
odlika Dardanije pominjanih u različitim literarnim izvorima: kesa (za novac) i
labris – rudarstvo, goveče – stočarstvo, divlji vepar – lov. predstava boginje
Dardanije sledi uobičajenu ikonografsku shemu „vizuelne kulture” Rimskog
carstva, kojom su prikazivane gradske, etno-geografske, regionalne i
provincijske personifikacije, ili pak boginje koje su nastale iz svojevrsne
deifikacije ovih entiteta. Ovakav vizuelni iskaz preuzet je iz
grčko-helenističke tradicije, ali je od I v. pre n. e., i naročito od vremena
Avgusta, dobio svoj specifični oblik i široku primenu unutar rimskog
imperijalističkog diskursa. Etnografski i geografski koncepti i pojmovi, koji
su igrali značajnu ulogu prvenstveno u vojno-političkim aktivnostima kasne
Republike i principata, pretvarani su u antropomorfne predstave, koje su potom
simbolizovale čitava pokorena područja i populacije. U nekim slučajevima radilo
se o stereotipizacijama proisteklim iz rimske „varvalogije”, tj. uvreženih
imagoloških predstava o drugim populacijama i zemljama, dok je u drugim stilizacija
takvih figura bila proizvoljna. Interesantna je okolnost da su bez izuzetka
ovakve personifikacije bile ženskog roda, što je uz princip plodnosti zemlje
koju su simbolisali, najverovatnije značilo i rimsku maskulinu (tj. vojnu i
imperatorsku) dominaciju nad pokorenim prostorom/populacijom. Počevši od
Avgusta, čiji su spomenici bili opremani ovakvim predstavama, rimska oficijelna
i neoficijelna ikonografija, od imperijalno-trijumfalne (monumentalne i
„sitne”) umetnosti, preko novca, do predmeta „za svakodnevnu” upotrebu,
obilovala je alegorijskim prikazima raznih etnografskih i geografskih pojava.
Personifikacije su igrale propagandnu i ideološku ulogu i u svečanim
performativno-spektakularnim događajima, pa je tako Avgustova sahrana
uključivala povorku personifikacija pokorenih zemalja/ljudi, baš kao što su u
okviru trijumfa paradirale alegorijske predstave pobeđenih populacija i
osvojenih teritorija. Ovaj običaj je direktna posledica imperijalističkog
promišljanja koji je nastao zarad simboličkog prikazivanja rimske vladavine nad
svetom i različitim etno-geografskim entitetima (Smith 1988; Kuttner 1995,
73–86; Ferris 2000; Rodgers 2003; Östenberg 2009, 199–230; Hughes 2009; Vitale
2012). Stoga, osnovano je pretpostaviti da prikaz Dea Dardanica proizilazi iz ovakve rimske
imperijalističke prakse. Radilo se o korišćenju imperijalne ikonološke
„gramatike” upotrebljene na konkretnom slučaju zemlje Dardanaca, koja je
konceptualizovana kao žensko božanstvo i, ujedno, personifikacija prostora
označenog tradicionalnim etnonimom. Ovakvo zamišljanje Dardanije nije se
pojavilo tek od kraja II veka kada je postojanje boginje Dardanije/Dardanike
pouzdano potvrđeno. Naprotiv, izgleda da je personifikacija Dardanije postojala
od samog početka ulaska prostora percipiranog kao dardanski u Carstvo, i
stvaranja istoimene administrativne jedinice.
U svom radu Mihajlović daje
odgovor na pitanje koje se stalno nameće, odnosno kako su nastajali kultovi i
boćanstva u Rimskom carstu, ne samo na
području Balkana i provincija na Balkanu nego na teritoriji čitavog
carstva.
„Boginja Dardanija je u svakom
slučaju pojava koja je neraskidivo povezana sa kontekstom rimske imperijalne tructure
i koju je moguće razumeti jedino u okvirima funkcionisanja tog socio-kulturnog
poretka. Pošto nema indicija truc Dardanci postojali kao čvrsta etnička
zajednica u pre-rimsko vreme i kako je, stoga, potpuno neizvesno da je
populacija označena kao Dardanci imala nešto makar i nalik na opšteplemensku
boginju, Dea
Dardanica se
prvenstveno može smatrati neposrednim ishodom procesa koji su se dešavali u
kontekstu Rimskog carstva: od stvaranja referentnog okvira za kolektivnu
identifikaciju sa Dardanijom, preko upotrebe imperijalne ikonološke
„gramatike”i stvaranja novog božanstva, do postojeće slike koja ukazuje da
su vojno-administrativni službenici i,
eventualno, iseljenici iz Dardanije bili asocirani sa ovim kultom. Konačno,
pojavu ove boginje nužno je sagledavati u svetlu sličnih fenomena kao što su Dea Brigantia (EDCS-07800913), Dea Britannia (EDCS- 67400303), Dea Gallia (EDCS-46600262) itd., koji su se
razvili dinamičnom Interakcijom imperijalne socio-političke strukture i
specifičnih lokalnih uslova.”[3]
U antičkom periodu sastavni deo
civilnog naselja činili su sakralni objekti, hramovi o kojima ima dosta
podataka na osnovu arheoloških istraživanja. Tokom arheoloških iskopavanja
1977.godine na lokalitetu TIMACUM MINUS dala su jedan vredan nalaz koji
upotpunjuje sliku o omogućim hramovima ovog natičkog naselja. Reč je o
žrtveniku koji je posvećen boginji
Dijani. Žrtvenik je izrađen od krečnjaka, pronađen je na zapadnom delu
bedema utvrđenja. Još jedan žrtvenik posvećen boginji, otkriven je 1959.
Godine, a danas se čuva u Narodnom muzeju u Nišu. Mermene ploče sa natpisima u
kojima se pominje Dijana pronađene su na ovom lokalitetu 1934.godine, one
takođe potvrđuju poštovanje ovok kulta na prostoru ravanskog utvrđenja. Boginja
lova, gospodarica divljih životinja, božanstvo plodnosti i materinstva Dijana
je bila i zaštitnica srebronosnih rudnika. Ova njena uloga uklapa se u sliku
života Timacum Minus-a čija je privredna osnova upravo rudarstvo i
metalurgija. Pored ovoga ravanski
nadgrobni spomenici su važan izvor informacija o životu stanovništva ovog
područja. Zahvaljujući njima saznajemo da je Timacum Minus, administrativno
središte rudne oblasti – territorium-a (natpis librija VII Klaudijeve legije),
da je u ovom naselju sahranjen i odlikovan rimski vojnik, da je Dijanin hram
obnovljen zahvaljujući tribunu Marku Aureliju Kvadrtianu.[4]
Odlomak iz knjige
[1]
Dragoslav Srejović, Iliri i Tračani O starobalkanskim plemenima, Srpska
književna zadruga, Beograd (2002)
[2]
Artur Koterel – „Mitologija Grčke i Rima – mitovi i legende klasičnog sveta“,
JRJ Beograd (2008).
[3]
Vladimir D. Mihajlović, Odsek za istoriju, Filozofski fakultet u Novom Sadu –
Dea Dardanica:pre-rimska plemenska boginja ili rimska imperijalna tvorevina?,
Etnoantropološki problemi, n. s. god. 11 sv.3 (2016) str. 679-701
[4]
Bojana Ilijić, Rimsko utvrđenje – TIMACUM MINUS, Zavičajni muzej Knjaževac,
(2014)
Коментари
Постави коментар