Pećina u narodnim verovanjima

Ilustracija: Anđela Đermanović

Uloga pećina u životu ljudi bila je znatna u vreme pojave najstarijih živih bića i ljudi na Zemlji. One su bile njihova prirodna skloništa. Mimo praktične uloge, pećine su bile i kultna mesta pećinskih ljudi. 

Mračna tajanstvenost pećina, njeni raznovrsni i neobični oblici staloženog i okamenjenog bigra (stalaktita, stalagmita, naboranih zavesa, oblika ljudskih i životinjskih glava, itd.), promuklo žuborenje pećinske i podzemne vode duž pukotina, studena jezera, stravično kretanje vazduha na pećinskim ulazima pobuđivali su ljudsku maštu i priče o pećinama kao staništima prastarih, mitskih bića: o vilama pešterkinjama, zmajevima, divovima, divljim babama i drugim demonima; u pećinama se čuje kloparanje vilinskih razboja (natre), sakrivenih i okamenjenih košnica koje je kum kumu ukrao; dugačkim i neprohodnim pećinskim kanalima silazi se u donji, podzemni svet. Takva verovanja očuvala su se u narodnim predanjima našega naroda, među kojima je i ono po kome narodni junak Marko Kraljević nije umro, već živi u nekoj pećini zajedno sa svojim konjem Šarcom. 

Ilustracija: Anđela Đermanović

U jednom starom tekstu (Slovo o zakonu i blagodati) kazuje se: „... I primiše vsi skriša v pešterah kumira svoja." Prilikom primanja hrišćanstva idoli su se odnosili u pećine i u njima krili, a po jednom rukopisu, pisanom oko sredine XV veka, u Crnorečkoj pećini, u ibarskom Kolašinu, stanovali su: „besi (đavoli) i zmajevi". 

Za pećinu na izvoru Jalomice, pod planinom Rumijom, priča se da je bila stanište nekog čarobnjaka, koji je u pećinu odnosio mlade i lepe devojke, pa je ponekad grabio i verenice ispred oltara. Po takvim verovanjima nastali su neki običaji u narodu koji su se vršili u pećinama ili pred njihovim ulazima. U selu Jarmenovcu, pod Rudnikom, skupljao se narod iz okoline na Đurđevdan na mestu Pećine i tu se veselio uz igru. Kod Risna ima pećina iz koje ističe rečica Špilja. U njenoj podzemnoj dvorani skupljao se narod i zabavljao pevanjem i pucanjem iz pušaka. 

Ilustracija: Anđela Đermanović

Iz bosanske varošice Sutjeske odlazili su mladići i devojke na Čisti ponedeljak (prvi Uskršnjeg posta) do Radonića peći (pećine) i tu igrali u kolu. U selu Dubokoj, u Zviždu, skupljao se narod u seoskoj pećini na Biljani petak (pred Đurđevdan). U njoj se ložila vatra. O tom običaju jedan posmatrač piše: „Ogromna prostorija (pećinska) treptala je od svetlosti, a stalaktiti i stalagmiti ogledali su se u bistroj vodi pećinske rečice Ponora. Sa svih strana čule su se gajde i svirale, a grupe mladića i devojaka igrali su oko vatre...". Pećine su služile i za ispaštanje vernika. Tu su oni provodili usamljeni i isposnički život, a kasnije su na njihovim ulazima podizali hramove. 

Takvih isposnica i pećinskih crkava ima i u našem narodu: manastir Petra Koriškog u Crnoj Reci (ibarski Kolašin), crkvica u  štavičkom selu Pavlju, Ribnica kod Valjeva, Dajša u Peku, Ostrog u Crnoj Gori; u selu Kalištu, na obalama Ohridskog jezera, ima dve pećinske crkvice, a kod Preševa ima pećina s freskama.

Izvor: Š. Kulišić, P. Ž. Petrović i N. Pantelić (1970). Mitološki rečnik