Baba kao duh ženskih predaka

 Ilustracija: Anđela Đermanović

Baba se javlja kao đedova baba, koju u maskiranoj povorci o Belim pokladama (Risan) predstavlja muškarac u ženskim haljinama, sa simboličnim detetom na ruci. Baba u ovom običaju označava ženskog pretka među đedovima, koji predstavljaju duhove muških predaka, a verovatno i starinsko božanstvo plodnosti, protoslovensko Baba, čiji se trag sačuvao u imenu Dajbabe za jednu pećinu blizu Podgorice. 

U ovom imenu Budimir nalazi arhetip ke (ko-ba ba „magna mater") koji bi odgovarao varijantama Kibelina imena Kupapas, Combabus. Naziv Dajbabe vezan je za pećinu „pod istim uslovima kao i sva važnija mesta Kibelina kulta, naročito ona u Anadolu i na egejskim ostrvima". 

U Bosni se veruje da se u svakoj većoj jami krije divija baba, „koja ima dolje sve posuđe i radi sve poslove kao i na zemlji što se rade". Možda i njene „brašnjave ruke" ukazuju na demona plodnosti.

Beloruski naziv babi, kojem odgovara i ukrajinski djadinki, takođe označava duhove ženskih predaka. U Kučima kolačiće koje spremaju za zadušnu subotu nazivaju babice, a u Makedoniji koledare, koji predstavljaju duhove predaka, ponegde zovu babari. 

U Malošištu (Leskovačka Morava) pataricu (poslednji dan slave) nazivaju baba, a preko Morave patarica se proslavlja gotovo isto kao i slava. Pataricu nazivaju i ženska slava. 

U staroslovenskim verovanjima baba je bila demonsko biće. Tako se eufemistički nazivalo i staro žensko božanstvo u Srba, koje je imalo htoničke osobine i čiji atribut može biti žaba. Njeno ime nije se sačuvalo, svakako iz preteranog strahopoštovanja prema njoj, ali se sačuvao njen eufemistički naziv Baba. 

Uspomena na nju sačuvala se u toponimima, koji se odnose na planine, njihove vrhove i naselja: Baba je planina u Hercegovini, jedna u Srbiji (kod Paraćina), jedna u zapadnoj Makedoniji, Tresibaba u Timoku, Babina čuka (1004) u Gornjoj Toplici, brdo Babina glava u kolubarskom selu Draževcu; Babina gora, Babin zub, Babino polje, Babina rijeka, Babino jezero, Babin dub, itd.; Mučibaba je selo kod Knjaževca, drugo kod Gnjilana, potok u lepeničkom selu Guberevcima (sada Borcima); selo Babe u Kosmaju, selo iz XIV veka kod Dečana, Belobabe kod Prijepolja, Babine u Polimlju, Babica u Kosanici, Babičko kod Leskovca, Babajić u Kolubari, Plenibabe u Štavici, Babušnica u Lužnici; u Crnoj Gori: Babino i Dajbabe; u Bosni: Babino selo, Babetino, Babešnica, Babinac, Babine i druga; u imenima biljaka: babina duša, babino uho, babina svila i dr.; u basmi: „Pusti, baba, konju krv i teletu mlijeko"; u etiološkim skaskama: Babini hukovi, Babini jarići koji su se okamenili; bosansko verovanje da u svakoj jami (pećini) ima „divija baba"; babom se naziva krsni (slavski) kolač koji se u timočkim selima stavlja na sto uoči slave i ne sklanja se dok traje slavljenje; baburica je podušni kolačić u šumadijskim selima. 

Izvor: Š. Kulišić, P. Ž. Petrović i N. Pantelić (1970). Mitološki rečnik